Nâsırüddin Şah’ın İngilizlere Tanıdığı Tütün İmtiyazına Gösterilen Tepkinin Toplumsal Hayata Yansımaları

Abstract

Kaçarlar 1795-1925 tarihleri arasında İran coğrafyasında hüküm sürmüş Türk asıllı hanedanlıktır. Kaçar Hanedanlığı’nın dördüncü hükümdarı olan Nâsırüddin Şah, hanedan mensupları içerisinde Avrupa'ya seyahatler düzenleyen ilk hükümdardır. Şah, İngiltere seyahati sırasında İngilizlere 50 yıllığına İran’da üretilen tüm tütünlerin üretim ve işletme hakkını vermiştir. Tütün imtiyazı sonucunda halkın geçim kaynağı olan tütünün ellerinden alınması ve İngiliz şirketin halka zulmedici davranması gibi nedenler isyan hareketine dönüşmüştür. Yapılan çalışmada tütün imtiyazı ve ona karşı gösterilen kitlesel tepkiler sonucu meydana gelen sosyal hayattaki değişimler ele alınmıştır. Makalede çalışmanın asıl konusunu oluşturan tütün imtiyazının sosyal hayatta meydana getirdiği değişimlere yer verilmiştir. Ayrıca Kaçar Hanedanlığı’nın kısa tarihçesine ve tütün imtiyazına da değinilmiştir. Çalışma için öncelikle literatür taraması yapılmış ve Farsça kaynaklardan istifade edilmiştir. Ülkemizde, bahsedilen konu hakkında yeterli çalışmanın bulunmaması bu makaleyi hazırlamamın temel amacı olmuştur.

Qajars were a dynasty of Turkish origin that ruled in İran between 1795- 1925. Nâsırüddin Shah, the fourth ruler of the Qajar dynasty, was the first ruler among the members of the dynasty to organize trips to Europe. During his trip to England, he granted the British the right to produce and operate all tobacco produced in İran for 50 years. As a result of the tobacco concession, the tobacco, which was the source of livelihood of the people, was taken away from them and the British company's oppressive behavior turned into a rebellion movement. This study focuses on the changes in social life that occurred as a result of the tobacco concession and the mass reactions against it. In the article, the changes in social life brought about by the tobacco concession, which constitutes the main subject of the study, are included. In addition, the brief history of the Qajar dynasty and the tobacco concession are also mentioned. For the study, a literature review was conducted and Persian sources were utilized. The lack of sufficient studies on the subject in our country has been the main purpose of preparing this article.