Zamane Çocuğu mu Zamanın İnsanı mı? Klasik Türk Şiirinde “İbn-i Vakt” Üzerine

Abstract

Klasik Türk edebiyatının beslendiği kaynaklardan birisi de tasavvuftur. Allah yolunda varlığa ve birliğe ulaşma hedefinde olan sûfî şairler, bu yolda deneyimledikleri pek çok hâli tasavvufî bir ıstılâhat olarak şiirlerinde kullanırlar. Bu ıstılâhatlardan birisi de genel anlamda vaktin çocuğu anlamına gelen ibnü’l-vakt ifadesidir. Sıklıkla ân, ân-ı dâim ve ebü’l vakt kavramlarıyla birlikte kullanılan ibnü’l vakt; geçmişin üzüntüsünden ve geleceğin endişesinden sıyrılarak zamanın sonsuz birimlerinden birisi olan ‘ân’da kalarak, varlığı ve zamanı idrak eden sûfînin bir hâlidir. Başta Mevlânâ ve Niyâzî-i Mısrî olmak üzere birçok melâmet meşrepli şair tarafından kullanılan bu ifade, sonraki zamanlarda kendilerini rind olarak gören şairlerce de kullanılmıştır. Çalışmamızda ilk olarak tasavvufî bir ıstılâhat olan ibnü’l-vakt kavramına sûfînin zamanı deneyimlediği bir hâl olarak açıklanmaya çalışıldı. Sonradan ise rindane söz söyleyen şairlerin eserlerinde bulunan ibnü’l-vakt kavramından hareketle bu kavramın klasik Türk edebiyatında kullanılan farklı anlamları ortaya çıkarılmaya çalışıldı.

One of the sources that feeds classical Turkish literature is Sufism. Sufi poets who aim to reach existence and unity on the path of Allah use many states they experience on this path as a Sufi term in their poems. One of these terms is the expression ibnü’l-vakt, which generally means child of time. Often used together with the concepts of an, an-ı dâim and ebü’l vakt, ibnü’l vakt is a state of the Sufi who gets the opportunity to experience existence and time by staying in the ‘an’, one of the infinite units of time, free from the sadness of the past and the anxiety of the future. This expression, which was used by many Sufi poets, especially Mevlana and Niyazi-i Misri, was also used by poets who saw themselves as rind in later times. In our study, firstly, the concept of ibnü'l-vakt, which is a Sufi term, was tried to be explained as a state in which the Sufi experiences time. Then, the relationship between the concept of ibnü'lvakt found in the divans of various poets and the type of rind was evaluated and the different meanings of this concept used in classical Turkish literature were tried to be revealed.