İnsanoğlu tarih boyunca ilkel düzeyde ticaret ile uğraşmıştır. İlkel
zamanlarda ticaret takas usulü ile olmuştur. İlerleyen dönemlerde siyasi
sınırların çizilmesi ile ekonomik sınırlarda çizilmiştir. Devletler siyasi
sınırlar içerisine giren ya da çıkan ticari faaliyetlerden gümrük vergisi adı
altında çeşitli vergiler almışlardır. Gümrükler dünya üzerinde sanayi
inkılabından sonra hızlı değişimler yaşamıştır. Sanayileşmede geciken
toplumlarda, her alanda olduğu gibi, gümrüklerde de yıkıcı sonuçlar
meydana gelmiştir. Osmanlı Devleti’nin yıkılış sebeplerinden biri olan
ekonomik bozukluğun birçok sebebi olmakla birlikte en önemlilerinden
birisi sanayileşme ve bunun getirdiği gümrüklerdeki yıkım olarak kabul
edilebilir. Zira sanayileşme hammadde ve pazar arayışına sebep olurken
sanayileşmiş devletler siyasi sınırlarda uygulanan gümrük vergilerinden
rahatsız olmuşlardır. Sanayileşmiş başka ülkelerle yaptıkları ticarette
gerek ithalat gerekse ihracatta gümrük vergilerini kaldırmak ya da cüzi
rakamlara düşürmek istemişlerdir. Bu durum Osmanlı gibi sanayileşmede
gecikmiş ülkelerin ekonomik sistemlerini sarsmıştır. Cumhuriyet
dönemine geçerken ortaya çıkan yıkıcı gümrük uygulamalarını yeni Türk devletinin kurucuları Lozan’da kaldırmak için uğraşmışlardır. Ancak beş yıl
gibi bir süre Osmanlı’dan devralınan gümrük vergilerinde değişiklik
yapılamamıştır. Bu durum Cumhuriyet dönemi ekonomisini olumsuz
etkilemiştir. 1928’den itibaren gümrüklerde Türkiye Cumhuriyeti istediği
düzenlemeleri yapabilmiştir. Ancak bu tarihten itibaren ortaya çıkan
dünya ekonomik buhranı Türk gümrüklerini olumsuz etkilemiştir.
Çalışmada Osmanlı’nın son dönemi ve Atatürk dönemi Türkiye’de
gümrüklerin gelişimi ele alınmıştır.
The history of trade goes back to primitive times, where barter was the
norm. With the drawing of political borders, economic borders were also
established, and states levied customs duties on commercial activities.
The industrial revolution brought rapid changes to customs, causing
destructive results in societies that were slow to industrialize. One of the
main reasons for the economic disorder leading to the collapse of the
Ottoman Empire was industrialization and the destruction of customs.
Industrialized states wanted to abolish or reduce customs duties, which
disrupted the economic systems of countries like the Ottoman Empire
that were lagging behind in industrialization. The founders of the new
Turkish state attempted to abolish destructive customs practices, but the
customs duties inherited from the Ottoman Empire could not be changed
for five years. This had a negative impact on the economy of the
Republican period. The Republic of Turkey was able to make desired
customs arrangements from 1928 onwards, but the global economic
depression after this date negatively affected Turkish customs. The study
focuses on the years 1908-1938.
