Sebk-i hindî çizgisinde deyim ve alışılmamış bağdaştırmalarda “ayak” mefhumu

Abstract

Sebk-i Hindî, klâsik Türk şiirinde şairlerin ruh dünyasında harmanladığı ince hayaller, keşfedilmemiş manalar ve alışılmamış bağdaştırmalar ortaya koyma hususunda özel çaba sarf etmelerini sağlamış ve şiir dünyamıza yeni başlıklar, imgeler ve ifade zenginliği getirmiştir. Bu ekolün merkezinde anlamın ön planda olması neticesinde klâsik Türk edebiyatındaki temsilcileri de şiirde ‘anlam'ı öncelemişlerdir. Şiirde zihnin orijinal mana ve hayaller bulmaya zorlanması neticesinde şairler, tabiat ve hadiselere farklı açılardan bakmaya çalışmışlar, taze mazmunlar ortaya koymayı ve henüz söylenmemiş manalar keşfetmeyi, başlıca uğraş alanı olarak görmüşlerdir. Klâsik Türk şiirinde dil ve içerik bakımından önemli değişimlerden biri 17. yüzyılda kendini hissettirmeye başlayan Sebk-i Hindî etkisiyle gerçekleşir. Bu ekol her ne kadar lafzı geri plana atıp anlamı ön plana çıkarmışsa da daha önce hiçbir şairde örneği olmayan yapılarla da sonraki dönemler için derin bir iz bırakmıştır. Çalışmamıza konu olan “ayak” kelimesinin içinde geçtiği örnekler de (alışılmamış bağdaştırmalar) söz konusu yapılar arasındadır. Alışılmamış bağdaştırmaların yanı sıra “ayak” kelimesinin, kullanıldığı deyimlerde üstlendiği anlam veya anlam katmanlarını gözler önüne sermeye çalıştık. Sebk-i Hindî şairlerinin “ayak” kelimesine yükledikleri anlam veya anlam katmanları kendi çağdaşları veya selefleri tarafından kullanılmış örnekleri, taradığımız divânlar aracılığıyla tespit edilmiş ve böylece Sebk-i Hindî mensubu şairlerimizin gelenekten ne derece etkilendikleri veya ne derece özgün oldukları örnekler üzerinden gösterilmeye çalışılmıştır.

Indian style has enabled poets to make special efforts to reveal subtle dreams, undiscovered meanings, and unusual reconciliations which poets blend in the spiritual world in classical Turkish literature; it has brought new titles, images, and richness of expression to our poetry world. As the meaning is at the forefront in the center of this school, its representatives in classical Turkish literature also prioritized "meaning" in poetry with the influence of this understanding. As a result of the mind being forced to find original meanings and dreams with the understanding of revealing unspoken meanings in poetry, poets tried to look at the nature and events from different angles of view, putting forth fresh verses and discovering meanings that have not been said yet. One of the important changes in terms of language and content in Classical Turkish poetry takes place under the influence of Indian style, which started to make itself felt in the 17th century. Although this school put the word to the forefront and put the meaning into the foreground, it also left a deep trace for the following periods with its structures that have not been seen in any poet before. Examples (unusual associations) in which the word "foot", which is the subject of our study, are included are among the structures in question. In addition to the unusual associations, we tried to reveal the meaning or layers of meaning that the word "foot" assumes in the idioms in which it is used. The meanings or layers of meaning that Indian style poets attributed to the word "foot", the examples used by their contemporaries or predecessors, were determined through the divans we scanned, and thus, it was tried to show through examples how our poets belonging to Indian style were influenced by the tradition or how original they were.