Fıkıh usulünde delillerin çelişmesi ve tercih sebepleri İbnü’s-sübkî örneği

Abstract

Tâcüddîn es-Sübkî (ö. 771/1370), hicri sekizinci asrın önemli âlimlerinden biridir. İbnü’s-Sübkî nisbesiyle meşhur olmuştur. Fıkıh, fıkıh usulü, hadis, akaid, tarih ve teracim, siyasi ve sosyal hayatla ilgili birçok eser telif eden İbnü’s-Sübkî, özellikle fıkıh usulü alanında yazdığı Cem‘u’l-Cevâmi‘ adlı eseriyle dikkat çekmiştir. Söz konusu eseri uzun yıllar medrese tedrisatında ders kitabı olarak okutulduğu gibi kendisi de üslubu, metodu ve ilmi kişiliğiyle araştırmalara konu olmuş ve incelenmiştir. İbnü’s Sübkî, daha önce yazılan Şâfiî usul eserlerinin özeti konumunda olan Beyzâvî’nin (ö. 687/1286) Minhâc’ı ile İbnü’l-Hâcib’in (ö. 645/1249) Muhtasarü’l-Münteha’sını şerh ettiği için Şâfiî ulemanın usulle ilgili görüşlerini kolaylıkla mukayese etme imkânını elde etmiş ve onlar arasında tercihte bulunabilmiştir. Genelde fıkıh usulünde özelde ise Teâdül ve tercih konusundaki yaklaşımına bakıldığında sadece Şâfiî kaynaklardan değil, Hanefî ve diğer mezheplerin kaynaklarından da yararlandığı ve emsallerine oranla daha geniş bir perspektiften hükümleri ve delilleri değerlendirdiği söylenebilir. Çalışmamız, fıkıh usulünün en önemli konularından biri olan teâdül ve tercihle ilgili İbnü’s Sübkî’nin yaklaşımını esas almaktadır. Çalışmamızda İbnü’s-Sübkî’nin bu iki kavrama yüklediği anlamlar, onların kapsamı, tercih sebepleri ve konuyla ilgili bağlı bulunduğu mezhep ile diğer mezheplere muvâfık ve muhâlif görüşlerinin tespiti ve tahlili üzerinde durulacaktır. Konumuz şahıs merkezli bir çalışma olduğundan başta İbnü’s-Sübkî’nin eserleri olmak üzere ilgili diğer kaynaklar taranarak sonuca ulaşılacaktır.

Tâcüddîn es-Sübkî (ö.771/1370) is one of the most important scholars 8th century, Hijri. Ibnü’s-Sübkî had been famous with his Nisbe. Ibnü’s-Subkî who wrote many works about fiqh, the method of fiqh, hadith, akaid, history, political and social life especially drew attention with the work of Cem‘u’l-Cevâmi in the field of the method of fiqh. The mentioned work had been taught as a course book at madrasahs for many years and he had been a subject for the researches by his style, method and his scholarly personality and examined. İbnü’s-Sübkî had the opportunity of comparing the opinions of shafii scholars about method easily as he expounded Beyzâvî’s Minhâc and İbnü’l-Hâcib’s Muhtasarü’l-Münteha which are assumed as summaries shafii method works written before and he was able to choose one of them. When looked at the approach about the topics of fiqh method in general and equivalence and preference in specific, not only from the shafii sources, but also he utilized from Hanafi and other sectarians’ sources and It can be said that he evaluated the evidences and judgements from a wide aspect when compared to his fellows. Our study based on Ibnü’s-Sübkî’s approach about equivalence and preference which are one of the most important fiqh methods. In our study, it will be dwelled on the meanings of these two concept attributed by Ibnü’s-Sübkî, their contents, the reasons of preference, the sectarian which they attached about the topic and the determination and analysis of eligible and contradict views to the other sectarians. As our topic is a person centered study, we will come to a conclusion by scanning the sources, initially Ibnü’s-Sübkî’s works and others.