Uluslararası sınavlarda başarılı ülkeler ve Türkiye’nin sosyal bilgiler ders kitaplarının tasarım boyutu açısından incelenmesi

Abstract

Bu çalışmada, uluslararası sınavlarda başarılı ülkelerin ve Türkiye’nin sosyal bilgiler ders kitapları tasarım boyutu açısından incelenmiştir. Araştırmanın sosyal bilgiler ders kitaplarındaki tasarımsal eksikliklerin giderilmesine ve bu alanda yapılacak çalışmalara katkıda bulunacağı düşünülmüştür. Ders kitaplarının tasarım boyutuna yönelik ülkemizde yapılan araştırmalarda veri toplamada öğretmen, öğretmen adayları veya öğrencilerin görüşlerine başvurulmaktadır, oysa teknik uzmanlık gerektiren görsel tasarım boyutu uzman değerlendirmesine ihtiyaç duyduğundan bu araştırma önemlidir. Araştırma, doküman incelemesi yoluyla betimsel tarama yapılarak incelenmiştir. Uluslararası ölçekte eğitim araştırmaları yapan PISA ve TIMSS gibi kuruluşların raporlarından hareketle eğitimde üst sıralarda yer alan ülkelerden ve Türkiye’den maksimum çeşitlilik açısından çalışma grubu oluşturulup bu ülkelerin 12-14 yaş grubuna hitap eden sosyal bilgiler ders kitapları tasarım boyutuyla ele alınmıştır. Bu ülkeler, ABD, Kanada, İsveç, Almanya, Japonya, Singapur, Finlandiya, Fransa, Danimarka Polonya ve Türkiye’den oluşturulmuştur. Örneklemi oluşturan ülkelerin sosyal bilgiler ders kitaplarından elde edilen veriler Alpan (2004) tarafından geliştirilen 48 maddeden oluşan görsel tasarım ilkeleriyle ( tipografik ögeler, metin örgütleyicileri, görsel ögelerin tasarımı, sayfa tasarımı, kapak tasarımı ve üretime yönelik dış yapı özellikleri) 3’lü dereceleme ölçeği (Oldukça Uygun, Uygun, Yetersiz) kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın sonuçlarına bakıldığında PISA ve TIMSS’te üst sıralarda bulunan ülkelerin sosyal bilgiler ders kitaplarının görsel tasarım ilkelerine göre incelenmesinde farklılık gösterdiği, bu uluslararası kuruluşların sınavlarında ortalamanın altında puan alan Türkiye’nin ise sosyal bilgiler ders kitabının görsel tasarım öğelerine göre incelenmesinde daha iyi bir sonuç aldığı görülmüştür. PISA sınavlarında genellikle üst sıralarda bulunan Kanada, görsel tasarım öğelerine göre incelenen sosyal bilgiler ders kitabı, belirlenmiş ülkeler içinde en yüksek puanı almıştır. Araştırmanın sonuçlarına göre örneklemi oluşturan ülkelerden Singapur ve Türkiye’nin sosyal bilgiler ders kitapları görsel tasarım ögelerin beş tanesinde iyi sonuç alıp ‘üretime yönelik dış yapı özelliklerinden’ kötü sonuç alması maliyeti artırıcı etmenlerden kaçınmış oldukları sonucuna ulaşılabilir. Yine araştırma dahilindki ülkelerden Finlandiya, Japonya ve Singapur’un uluslararası ölçekte eğitim araştırmaları yapan kuruluşlardan yüksek puan alıp ‘görsel tasarım ögelerinden’ üst düzey bir puan alamadıkları görülmüştür. Bu sonuçlardan hareketle bir ülkenin eğitimdeki başarasına etki eden faktörlerden bir tanesi olan ders kitaplarının tasarım boyutunun, incelenen ülkeler içerisinde farklılık gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır. Araştırmanın sonuçlarından hareketle dikkat odaklayıcı sözcüklerin etkili kullanılmasına, her bölüm için uygun başlık listesinin hazırlanmasına, kaynakçaların etkili kullanılmasına, rengin amacına uygun kullanılmasına, sayfa numarasının ayrı bir tasarım ögesi olarak kullanılmasına, kapağın etkili kullanılmasına, kitap cildinin sağlam olmasına yönelik önerilerde bulunulabilir.

In this study, successful countries and Turkey's social studies textbooks were examined through the design dimension in international exams. This study is considered to remove the schematic deficiencies of Social Studies course books and to make contribution to the studies in this field. The opinions of teachers, prospective teachers or students are asked for data collection in researches conducted in our country aimed at course books’ design dimension. However, this research is significant because visual design dimension which requires field engineering is in need of expert appraisal. The research is analysed through a descriptive scan by a document review. Based on the reports of organizations such as PISA and TIMSS, which conduct research on international scale, a working group has been established in terms of maximum quality from the countries in the upper education and Turkey and the Social Studies course books addressing the 12 – 14 age group of these countries are dealt with in the dimension of design. These countries are formed of the USA, Canada, Sweden, Germany, Japan, Singapore, Finland, France, Denmark, Poland and Turkey. The data obtained from the Social Studies course books of the sample countries is analysed by using Rating Scale (Rather suitable, Suitable, Inadequate) and Visual Design Principles which is developed by Alpan (2004) and is consisted of 48 items (Typographic items, Text organizers, Design of visual items, Page design, Book cover design, Exterior structure properties for production) vi When the results of the research are examined, it has been seen that the top countries in the PISA and TIMSS differ in Social Studies course books according to the visual design principles and Turkey, which scored below the average in the examinations of these international organizations got a better result when the Social Studies course book was examined according to the visual design documents. According to the visual design principles, the Social Studies course book of Canada, which is just above the PISA average, has the highest score in the specified countries. According to the results of the research, Singapore and Turkey, in the sample countries, getting a good result in five of the visual design items and the poor result from ‘Exterior structure properties for production’ show avoiding cost – enhancing factors. Finland, Japan and Singapore have also been found to be able to score high points on the international educational research institutes and not receive a high point on the ‘Visual design items’. In the light of these results, the course books’ design dimension, one of the factors that affects the success of a country in the education, differs among the countries which are examined. From the results of the research, suggestions can be made for effective use of attention-focused words, preparation of a suitable title list for each section, effective use of the source player, appropriate use for the purpose of the colour, use of the page number as a separate design item, effective use of the cover, durableness of the volume.