Bu çalışmada, uluslararası sınavlarda başarılı ülkelerin ve Türkiye’nin sosyal bilgiler
ders kitapları tasarım boyutu açısından incelenmiştir. Araştırmanın sosyal bilgiler ders
kitaplarındaki tasarımsal eksikliklerin giderilmesine ve bu alanda yapılacak
çalışmalara katkıda bulunacağı düşünülmüştür. Ders kitaplarının tasarım boyutuna
yönelik ülkemizde yapılan araştırmalarda veri toplamada öğretmen, öğretmen adayları
veya öğrencilerin görüşlerine başvurulmaktadır, oysa teknik uzmanlık gerektiren
görsel tasarım boyutu uzman değerlendirmesine ihtiyaç duyduğundan bu araştırma
önemlidir.
Araştırma, doküman incelemesi yoluyla betimsel tarama yapılarak incelenmiştir.
Uluslararası ölçekte eğitim araştırmaları yapan PISA ve TIMSS gibi kuruluşların
raporlarından hareketle eğitimde üst sıralarda yer alan ülkelerden ve Türkiye’den
maksimum çeşitlilik açısından çalışma grubu oluşturulup bu ülkelerin 12-14 yaş
grubuna hitap eden sosyal bilgiler ders kitapları tasarım boyutuyla ele alınmıştır. Bu
ülkeler, ABD, Kanada, İsveç, Almanya, Japonya, Singapur, Finlandiya, Fransa,
Danimarka Polonya ve Türkiye’den oluşturulmuştur. Örneklemi oluşturan ülkelerin
sosyal bilgiler ders kitaplarından elde edilen veriler Alpan (2004) tarafından
geliştirilen 48 maddeden oluşan görsel tasarım ilkeleriyle ( tipografik ögeler, metin
örgütleyicileri, görsel ögelerin tasarımı, sayfa tasarımı, kapak tasarımı ve üretime
yönelik dış yapı özellikleri) 3’lü dereceleme ölçeği (Oldukça Uygun, Uygun, Yetersiz) kullanılarak analiz edilmiştir. Araştırmanın sonuçlarına bakıldığında PISA ve TIMSS’te üst sıralarda bulunan ülkelerin sosyal bilgiler ders kitaplarının görsel tasarım ilkelerine göre incelenmesinde farklılık gösterdiği, bu uluslararası kuruluşların sınavlarında ortalamanın altında puan alan Türkiye’nin ise sosyal bilgiler ders kitabının görsel tasarım öğelerine göre incelenmesinde daha iyi bir sonuç aldığı görülmüştür.
PISA sınavlarında genellikle üst sıralarda bulunan Kanada, görsel tasarım
öğelerine göre incelenen sosyal bilgiler ders kitabı, belirlenmiş ülkeler içinde en
yüksek puanı almıştır.
Araştırmanın sonuçlarına göre örneklemi oluşturan ülkelerden Singapur ve
Türkiye’nin sosyal bilgiler ders kitapları görsel tasarım ögelerin beş tanesinde iyi
sonuç alıp ‘üretime yönelik dış yapı özelliklerinden’ kötü sonuç alması maliyeti artırıcı
etmenlerden kaçınmış oldukları sonucuna ulaşılabilir. Yine araştırma dahilindki
ülkelerden Finlandiya, Japonya ve Singapur’un uluslararası ölçekte eğitim
araştırmaları yapan kuruluşlardan yüksek puan alıp ‘görsel tasarım ögelerinden’ üst
düzey bir puan alamadıkları görülmüştür.
Bu sonuçlardan hareketle bir ülkenin eğitimdeki başarasına etki eden
faktörlerden bir tanesi olan ders kitaplarının tasarım boyutunun, incelenen ülkeler
içerisinde farklılık gösterdiği sonucuna ulaşılmıştır.
Araştırmanın sonuçlarından hareketle dikkat odaklayıcı sözcüklerin etkili
kullanılmasına, her bölüm için uygun başlık listesinin hazırlanmasına, kaynakçaların
etkili kullanılmasına, rengin amacına uygun kullanılmasına, sayfa numarasının ayrı bir
tasarım ögesi olarak kullanılmasına, kapağın etkili kullanılmasına, kitap cildinin
sağlam olmasına yönelik önerilerde bulunulabilir.
In this study, successful countries and Turkey's social studies textbooks were
examined through the design dimension in international exams. This study is
considered to remove the schematic deficiencies of Social Studies course books and to
make contribution to the studies in this field. The opinions of teachers, prospective
teachers or students are asked for data collection in researches conducted in our
country aimed at course books’ design dimension. However, this research is significant
because visual design dimension which requires field engineering is in need of expert
appraisal.
The research is analysed through a descriptive scan by a document review.
Based on the reports of organizations such as PISA and TIMSS, which conduct
research on international scale, a working group has been established in terms of
maximum quality from the countries in the upper education and Turkey and the Social
Studies course books addressing the 12 – 14 age group of these countries are dealt with
in the dimension of design. These countries are formed of the USA, Canada, Sweden,
Germany, Japan, Singapore, Finland, France, Denmark, Poland and Turkey. The data
obtained from the Social Studies course books of the sample countries is analysed by
using Rating Scale (Rather suitable, Suitable, Inadequate) and Visual Design
Principles which is developed by Alpan (2004) and is consisted of 48 items
(Typographic items, Text organizers, Design of visual items, Page design, Book cover
design, Exterior structure properties for production)
vi
When the results of the research are examined, it has been seen that the top
countries in the PISA and TIMSS differ in Social Studies course books according to
the visual design principles and Turkey, which scored below the average in the
examinations of these international organizations got a better result when the Social
Studies course book was examined according to the visual design documents.
According to the visual design principles, the Social Studies course book of
Canada, which is just above the PISA average, has the highest score in the specified
countries.
According to the results of the research, Singapore and Turkey, in the sample
countries, getting a good result in five of the visual design items and the poor result
from ‘Exterior structure properties for production’ show avoiding cost – enhancing
factors. Finland, Japan and Singapore have also been found to be able to score high
points on the international educational research institutes and not receive a high point
on the ‘Visual design items’.
In the light of these results, the course books’ design dimension, one of the
factors that affects the success of a country in the education, differs among the
countries which are examined.
From the results of the research, suggestions can be made for effective use of
attention-focused words, preparation of a suitable title list for each section, effective
use of the source player, appropriate use for the purpose of the colour, use of the page
number as a separate design item, effective use of the cover, durableness of the
volume.
