Klasik Türk edebiyatının didaktik eserlerinden biri olan manzum sözlükler, hacimce
küçük ama içerik bakımından zengin eserlerdir. Bu eserlerin kaleme alınışının
temelinde eğitime yeni başlayan çocuklara, kabiliyetlerine göre yabancı bir dildeki
sözcükleri öğretme amacı vardır. Ayrıca bu tür eserler, nazım yoluyla birtakım
gramer kuralları, vezin ve aruz bilgileri ihtivâ etmeleri bakımından önem
taşımaktadır. Bu sözlüklerde sıbyân mekteplerinde okuyan öğrencilerin edebiyat,
kültür, vezin, kelime ve şiir bilgisinin geliştirilmesi amaçlanmıştır. Manzum
sözlüklere yazılan şerhler ise birtakım yanlış okumaların, bilgilerin düzeltilmesi
amacıyla kaleme alınan ayrıntılı eserlerdir. Türk edebiyatında en çok şerh edilen
manzum sözlük, Şâhidî’nin Tuhfe-i Şâhidî adlı eseridir. Bu esere yazılan manzum
sözlük şerhlerinden biri de Bosnalı Atfî Ahmed Efendi’nin kaleme aldığı Şerh-i
Tuhfe-i Şâhidî’dir. Tezimizin konusu olan bu çalışma dört ana başlıktan
oluşmaktadır: Giriş bölümünde, klasik Türk edebiyatında manzum sözlük yazma
geleneği, klasik şerh, manzum şerh metodu ve manzum sözlüklere yapılan şerhler
hakkında bilgi verilmiştir. Birinci bölümde Atfî’nin hayatı, edebî kişiliği ve eserleri
tanıtılmış, ikinci bölümde eserin adı, yazılış tarihi, yazılış sebebi, şerh metodu ve
içerik özellikleri incelenmiştir. Üçüncü bölümde ise nüshaların tanıtımı, tenkitli
metin oluşturulurken izlenen yol hakkında bilgi verilmiştir. Ayrıca bu bölüm
transkripsiyonlu metin, sözlük, sonuç ve özel isimler dizininden meydana
gelmektedir. Eserin tıpkıbasımı da son kısma eklenmiştir. Çalışma neticesinde Tuhfei
Şâhidî’ adlı manzum sözlüğün Atfî tarafından nasıl yorumlandığına, bu yüzyılda yaşamış bir şârihin beyitlerdeki kelime ve kavramlara yaklaşım tarzına ve 18.
yüzyılda hâkim olan sanat, kültür, tarih ve edebiyatla ilgili açıklayıcı bilgilere
ulaşılacaktır.
Poetic dictionaries one of the didactic works of classical Turkish Literature are small
in volume but rich in terms of their content. The main aim of these works is to teach
words in a foreign language to children beginning education according to their
capabilities. Also, these kinds of works are of importance in terms of including some
grammar rules through poetry, information about prosody and aruz prosody. By this
way, it is aimed to improve literature, culture, prosody, and vocabulary and poetry
knowledge of students in infants' schools. However,annotations for poetic
dictionaries are detailed works created to correct some misreading and wrong
information. Şahidi’s work named Tuhfe-i Şahidi is the most annotated poetic
dictionary in Turkish Literature. One of the annotations for poetic dictionary on it is
Atfi’s work named Şerh-i Tuhfe-i Şahidi. This study is composed of under four main
titles. Information about the tradition of writing poetic dictionary in classical Turkish
Literature, classical annotation, the method of poetic annotation and annotations for
poetic dictionaries is given in the introduction. The life of Atfi, his literary
personality and his works have been introduced in the first part. The name of the
work, the date and the reason it has been written. The method of annotation and the
content properties have been examined in the second part. The introduction of the
copy editions and the way through which the critical text was written is given in the
third part. The way Tuhfe-i Şahidi was commented by Atfi, the approach of a
commentator living in that century for words and concepts in couplets and explanatory information on the art, culture, history and literature in the 18th century
will be got at the end of the study.
