Nevres-i Kadîm’in münşeâtı (inceleme-metin)

Abstract

Süslü/sanatlı nesir olarak da adlandırılan inşâ üslubuyla yazılmış metinlerden oluşan ve daha çok resmî veya özel yazışmaları içeren münşeâtlar, klasik Türk edebiyatında 15. yüzyıldan itibaren görülmeye başlanmış ve bir tür olarak 20. yüzyıla kadar devam etmiştir. Bu tezin konusunu Nevres-i Kadîm’in, inşâ üslubuyla yazılmış, çoğunluğu mektup olmak üzere çeşitli türdeki metinlerini ihtiva eden Münşeâtı oluşturmaktadır. 18. yüzyılda yaşamış, aslen Kerküklü olan Nevres, çeşitli yerlerde kadılık görevi yapmış, mesleğinde yükselmeye başladığı sıralarda devlet büyüklerini hicvettiği iddiasıyla önce Resmo’ya daha sonra ise iki kez Bursa’ya sürgüne gönderilmiştir. Münşeâtındaki mektuplarının büyük çoğunluğunu sürgünde kaldığı bu şehirlerde yazmıştır. Sürgünden kurtulmak için af dileme, nakdî yardım talebi, dostlarla dertleşme gibi amaçlarla önemli mevkilerdeki kişilere ve dostlarına yazdığı bu mektuplarda daha çok; sürgün, gurbet, gurbette yaşanılan sıkıntılar, ayrılık, hasret, yalnızlık, hastalık, geçim sıkıntısı gibi konular işlenmiştir. Tezde, Münşeâtın tenkitli metnini oluşturarak transkribe etmek ve Münşeâtı muhteva, dil ve üslup açısından incelemek amaçlanmıştır. Tez, “inceleme” ve “metin” olmak üzere iki ana bölümden oluşmaktadır. Bu ana bölümlerden önce, yazarın hayatı ve eserleri, klasik Türk edebiyatında nesir ve mektup geleneği hakkında bazı tanıtıcı bilgilerin sunulduğu “giriş” kısmı yer almaktadır. “İnceleme” bölümünde Münşeât muhteva, dil ve üslup ana başlıkları altında çeşitli bakımlardan incelenmiştir. “Metin” bölümünde ise Münşeâtın nüshaları tanıtılmış ve dokuz nüshasının değerlendirilmesiyle oluşturulan tenkitli metnin çeviri yazısı sunulmuştur. Çalışmanın sonunda ise ek olarak Münşeâtta geçen özel isimlerin dizini ve Münşeâtın tıpkıbasımı yer almaktadır.

Münşeâts (collections of elegant prose compositions), consisting of texts written in inşâ (epistolography/elegant prose composition) style called also as stylistic/elegant prose and containing mostly official or private correspondences, began to be seen as of 15th century and continued as a genre until the 20th century in classical Turkish literature. The subject of this thesis is the Nevres-i Kadîm’s Münşeât, which contains texts of various genres, mostly letters, written in inşâ style. Nevres-i Kadîm, who lived in the 18th century and is originally from Kirkuk, served as a judge in several places. When he began to advance in his career, he was first exiled to Resmo (Rethymno/Crete) and then to Bursa twice, because of the allegations that he satirized state officials in high positions. He wrote most of his letters in Münşeât in these cities where he was in exile. In these letters, which he wrote to the people of higher positions and to his friends mainly for the purposes of asking for forgiveness, moral and pecuniary support, issues such as exile, homesickness, difficulties experienced in foreign lands, separation, longing, loneliness, illness, poverty etc. are main topics. Aims of the thesis are to transcribe Münşeât creating a critical text of it and to examine it in terms of content, language and style. The thesis consists of two main chapters: “review” and “text”. Before these chapters, there is an “introduction” section, in which some introductory information concerning the author's life and works, prose and tradition of letter-writing in classical Turkish literature were presented. In the “review” chapter, Münşeât was examined in several respects, under the main headings of content, language and style. In the “text” chapter, manuscripts of Münşeât were introduced and transcription of its critical text created by taking nine manuscripts of it into consideration was presented. In the “appendices”, an index of proper names found in Münşeât and a facsimile of Münşeât were included.