Dîvânü Lugâti’t-Türk’teki atasözlerinin söz dizimsel özellikleri

Abstract

Dîvânü Lugâti’t-Türk, Türk dilinin en kıymetli dil yadigarlarındandır. 11. yüzyılda Kaşgarlı Mahmut tarafından, Araplara Türkçe öğretmek ve Türkçenin ne denli büyük bir dil olduğunu ortaya koymak amacıyla yazılmıştır. Dîvânü Lugâti’t-Türk, Türkçenin bilinen ilk sözlüğüdür. Eser, 8000 civarında Türkçe kelimenin Arapça karşılıklarını vermektedir. Sözlü kültürümüze ait dil malzemelerinden atasözlerinin en eski örneklerini Dîvânü Lugâti’t-Türk’te görmekteyiz. Atasözleri, br toplumun uzun tecrübeler ve gözlemler sonucu elde ettiği birikimlerinin söze dökülerek kalıplaşmış halidir. Bu sebeple toplumun kültürel hafızasını yansıtan atasözleri, sahip olduğu ahenk ve özlü anlamları ile önemli birer dil malzemesidir. Bu çalışmada Dîvânü Lugâti’t-Türk’te geçen atasözleri söz dizimsel özellikleri bakımından ele alınmıştır. Eserdeki atasözü kelime grupları ve cümle yapıları ana başlıkları altında incelenmiştir. Tespit edilen kelime grupları ve cümle yapıları ile ilgili bütün örnekler ilgili başlık altında verilmiştir.

Dîvânü Lugâti’t-Türk is one of the most valuable Turkish relics. It was written by Mahmut of Kashgar in the 11th century with the aim of teaching Turkish to Arabs and revealing how great Turkish is. Dîvânü Lugâti’t-Türk is the first known dictionary of Turkish. The work gives Arabic translations of around 8000 Turkish words. We see the oldest examples of proverbs from the language materials of our oral culture in Dîvânü Lugâti’t-Türk. Proverbs are the stereotypes of a society's accumulation of knowledge gained through long experiences and observations. For this reason, the proverbs reflecting the cultural memory of society, with the harmony and concise meanings are important language materials. In this study, the proverbs in Dîvânü Lugâti’t-Türk are discussed in terms of their syntactic properties. The proverb word groups and sentence structures are examined under the main headings. All examples related to the determined word groups and sentence structures are given under the related title.