Uludere Havzası’nın (Bingöl) jeomorfolojik özelliklerinin belirlenmesinde morfometrik analizlerin kullanımı

Abstract

Bu çalışmada Uludere Havzası’nın jeomorfolojik özellikleri ve bu özellikleri kazanmasında etkili olan faktörler morfometrik indisler kullanılarak belirlenmiştir. Morfometrik analizler sahaya ait 1/25000 ölçekli topoğrafya haritalarının sayısallaştırılması ile üretilen sayısal yükseklik modelinden elde edilmiştir. Bu çalışmada profil, eğim, bakı, hipsografik analizler, nisbi rölyef ve yükselti frekansı analizleri yapılmıştır. Tektonik hatlar eğim dağılışını belirlemiş, buna bağlı olarak havzanın batısında eğim değerleri yükselmiştir. Aktif fayın havzayı KB-GD yönlü kesmesi yamaçlar arasında bakı farklılığına neden olmuştur. Tektonizma KKB-GGD yamaçların sahada geniş olanlar kaplamasına sebep olmuştur. Dik yamaçlardan akarsu havzasını besleyen çok sayıda küçük akarsu doğmuş ve bu akarsular tektonik hareketlerden dolayı ötelenmiştir. Havzanın tektonik olarak çarpılması asimetrik bir şekil kazanmasını sağlamış, buna bağlı olarak doğudan akarsuyu besleyen alan genişlemiştir. Havzanın sularını drene eden Uludere tektonik hatlara yerleştiği için subsekant akarsu özelliği göstermektedir. Nispi rölyefin batıda 538 m’ye çıktığı, doğuda ise 100 m’nin altına düştüğü havzada, yükselti frekansı analizine göre en fazla tekrarlanan yükselti basamağının 2600-2700 m olduğu, bunun da genç tektonik hareketlerden kaynaklandığı düşünülmektedir. Nisbi reliefin havzanın doğusunda azalması volkanik düzlüklerin geniş alan kaplaması ile ilgilidir. Enine profil serilerinde göze çarpan yükselti farkı ve asimetrilik havzanın şekillenmesinde tektonizma etkisinin belirgin olduğunu ve havzanın gençlik döneminde olduğunu ortaya koymaktadır.

In this study geomorphological features of Uludere Basin and the factors that are effective on gaining these features have been determined using morphometric indices. Morphometric analyses have been obtained from digital elevation model produced by the digitization of 1/25000 scale maps. In this study profile, slope, aspect, hipsographic analyses, relative reliefs and elevation frequency analysis have been done. Tectonic lines have determined the slope distribution, and the slope values in the west of the basin have increased accordingly. Active fault's cutting the basin in NW-SE direction has led to a difference in aspect between hillsides. Tectonism has caused the NNW-SSE hillsides to cover large areas in the field. A large number of small streams feeding the river basins take their sources from sharp hillsides and these streams have been offset due to the tectonic movements. Basin’s tectonically oriented has enabled it to gain a shape, as a result of this the area feeding the stream from the east has expanded. Uludere draining the basin’s streams indicates the feature of a subsekant stream because it has settled on tectonic lines. According to the elevation frequency analysis, in the basin, where relative relief goes up to 538 m in the west and falls below 100 m in the east, the most repeated elevation range is between 2600-2700 m and this is thought to be caused by young tectonic movements. The decline in relative relief in the east of the basin is related to the volcanic plains covering large areas. Noticeable elevation differences and asymmetry in transverse profiles indicate that the effect of tectonics is obvious on basin’s taking a shape and that the basin is in its early phase.