Serbest Fırkanın olaylı kısa ömrü, Türk siyasi tarihinde başarısız iki partili
sisteme geçiş denemesi olarak yerini almaktadır. Ancak partinin neden
kurulduğu ve kapatıldığı konusu geçmişten beri tartışılmaktadır. Bu
tartışmalar genel olarak üç başlık altında toplanmaktadır. Birincisi,
Gazi’nin Türkiye’de çok partili demokrasiyi kurmak istemesi, ancak İzmir
olayları, yerel seçimler ve irtica yanlılarının partide toplanmasından dolayı
bundan vazgeçtiği iddiasıdır. İkincisi, Türkiye’deki ekonomik buhranın
hafifletilmesi için Gazi’nin kontrolünde bir parti kurma istediği, fakat bu
parti kısa bir süre içinde kontrolünden çıkınca maddi ve manevi desteğini
çektiği fikridir. Sonuncusu ise Gazi’nin İsmet Paşa’nın gücünü kırmak
istemesiydi, Türkiye’nin iki partili sisteme hazır olmadığını gören Gazi’nin
SCF’yi kurma fikrinin yanlış olduğuna inanmasıydı. Böylece SCF, iktidar ve
rejim için tehlike olarak görüldü. Çünkü SCF Genel Başkanı Fethi Bey’in
ziyaret ettiği yerlerde karışıklıklar çıkıyor, halkın iktidara karşı birikmiş
olan öfkesinin patlamasına neden oluyordu. Türkiye’yi yakından takip
eden ABD İstanbul ve İzmir Konsoloslukların raporları ışığında SCF’nin
yeniden değerlendirmesi yapılacaktır.
The eventful short life of the Liberal Party takes its place as a failed twoparty system in Turkish political history. However, the questions of why
the party was founded and closed has been discussed. These debates
revolve around three arguments. First, Gazi wanted to establish
multiparty democracy in Turkey, but İzmir Incident, local elections, and
conservatives who quickly embraced the party showed that multiparty
system was too early for Turkey. Second, in order to ease the economic
crisis, Gazi established a new party under his control, but it soon went
out of his control. Lastly, Gazi wanted to break the power of İsmet Pasha.
When confusion arose in the places visited by SCF President Fethi Bey,
and the people revealed his anger against the ruling party, the
government and regime saw SCF as a danger to themselves. We reassess
SCF in the light of US Istanbul and Izmir Consulate reports.
