ABD konsolosluk belgeleri ışığında serbest fırkanın değerlendirilmesi

Abstract

Serbest Fırkanın olaylı kısa ömrü, Türk siyasi tarihinde başarısız iki partili sisteme geçiş denemesi olarak yerini almaktadır. Ancak partinin neden kurulduğu ve kapatıldığı konusu geçmişten beri tartışılmaktadır. Bu tartışmalar genel olarak üç başlık altında toplanmaktadır. Birincisi, Gazi’nin Türkiye’de çok partili demokrasiyi kurmak istemesi, ancak İzmir olayları, yerel seçimler ve irtica yanlılarının partide toplanmasından dolayı bundan vazgeçtiği iddiasıdır. İkincisi, Türkiye’deki ekonomik buhranın hafifletilmesi için Gazi’nin kontrolünde bir parti kurma istediği, fakat bu parti kısa bir süre içinde kontrolünden çıkınca maddi ve manevi desteğini çektiği fikridir. Sonuncusu ise Gazi’nin İsmet Paşa’nın gücünü kırmak istemesiydi, Türkiye’nin iki partili sisteme hazır olmadığını gören Gazi’nin SCF’yi kurma fikrinin yanlış olduğuna inanmasıydı. Böylece SCF, iktidar ve rejim için tehlike olarak görüldü. Çünkü SCF Genel Başkanı Fethi Bey’in ziyaret ettiği yerlerde karışıklıklar çıkıyor, halkın iktidara karşı birikmiş olan öfkesinin patlamasına neden oluyordu. Türkiye’yi yakından takip eden ABD İstanbul ve İzmir Konsoloslukların raporları ışığında SCF’nin yeniden değerlendirmesi yapılacaktır.

The eventful short life of the Liberal Party takes its place as a failed twoparty system in Turkish political history. However, the questions of why the party was founded and closed has been discussed. These debates revolve around three arguments. First, Gazi wanted to establish multiparty democracy in Turkey, but İzmir Incident, local elections, and conservatives who quickly embraced the party showed that multiparty system was too early for Turkey. Second, in order to ease the economic crisis, Gazi established a new party under his control, but it soon went out of his control. Lastly, Gazi wanted to break the power of İsmet Pasha. When confusion arose in the places visited by SCF President Fethi Bey, and the people revealed his anger against the ruling party, the government and regime saw SCF as a danger to themselves. We reassess SCF in the light of US Istanbul and Izmir Consulate reports.