Eski Türkçede koku, tütsü ve buhurdan

Abstract

II. Doğu Türk Kağanlığı (632-744), Uygur Bozkır Kağanlığı (744-840) ve Koço Uygur Hanlığı (860-1284) dönemlerine ait Eski Türkçe yazıtlar ve yazmalar ile Yenisey, Dağlık Altay Bölgesi ve Kırgızistan’da bulunan yazıtlar bugün Eski Türkçenin söz varlığının doyurucu bir malzemesini sunar. Bu döneme ilişkin metinler dinî, sosyal, kültürel ve askerî terimler başta olmak üzere muhtelif alanlara ilişkin birçok terimi ihtiva eder. Bu çalışmanın amacını Eski Türkçe metinlerde geçen kokuya ilişkin ifadeler ile tütsü ve buhurdan anlamındaki sözcüklerin tespiti ve kökenlerine ilişkin açıklamalar oluşturmaktadır. Çalışmada Orhon Türkçesi ile kaleme alınmış yazıt ve yazmalarla Eski Uygurca metinlerde geçen mevzubahis sözcükler madde başı olarak alınmıştır; bununla birlikte tarihî Türkçenin diğer dönemlerine ilişkin metinlere de atıf yapılarak madde başı olarak belirlenen sözlerin özellikle orijinal metinlerdeki ve Türk diline ilişkin iki dilli sözlüklerdeki görünümlerine yer verilmiştir. Bu çalışmadaki malzeme Eski Türkçede Kokuya İlişkin İfadeler ile Eski Türkçede Tütsü ve Buhurdan olmak üzere iki ayrı başlıkta incelenmiştir.

Inscriptions and manuscripts belonging to the periods of the Second Turkic Khanate (632-744), the Uighur Khanate (744-840) and the Uighur Kingdom of Kocho (860-1284), and the inscriptions found in Yenisei, Mountainous Altai and Kyrgyzstan present a satisfying vocabulary of Old Turkic. The texts of this period contain many terms related to diverse fields, especially religious, social, cultural and military terms. The aim of the paper is to determinate the words in the meanings of smell, incense and censer in Old Turkic texts and to explain these words etymologically. In this study, the words in question determinated in the inscriptions and manuscripts in Orkhon Turkic and Old Uighur are taken as lexical entry; in addition, the texts of other periods of historical Turkish are cited for these lexical entries and their forms in the original texts and bilingual dictionaries of Turkic languages are also demonstrated.